زمان مطالعه:۷ دقیقه
ژوزف پریستلی، یکی از اولین افرادی بود که اکسیژن را به عنوان یک روش درمانی کشف کرد. با پیشرفت صنعت، کم یاب شدن هوای تازه و تأمین هوای با کیفیت جزء شرایط لوکس زندگی محسوب شد. در آن زمان تصور بر این بود که اکسیژن ممکن است بتواند به تقویت سیستم ایمنی و کاهش استرس هم کمک کند. امروزه اما مراکز اکسیژن درمانی در سراسر جهان و در ۲۱ کشور وجود دارد که میتوان به کشورهایی از جمله آمریکا، شیلی، آرژانتین اشاره کرد. همچنین در کشورمان نیز این نوع شیوهی درمانی مورد استفاده قرار میگیرد.
هم اکنون تکنیک استفاده از هایپرباریک (HBO) در ورزش بسیار رایج شدهاست، به طوری که بسیاری از ورزشکاران حرفهای استقامتی و طرفداران ورزش که به دنبال یافتن بهترین روش بهمنظور بهبود شیوهی اجراهایشان، استقامت و تسریع مدت زمان ریکاوری از آسیبهای وارده هستند، درمان با این روش را انتخاب میکنند. همچنین موضوع بسیاری از تحقیقات دانشگاهها و دانشکدههای پزشکی-ورزشی نیز هست، افراد متعدد و تیمهای علمی زیادی در حال بررسی این شیوهی درمانی هستند و هنوز هم ادامه دارند.
اکسیژن درمانی یا قرارگیری در شرایط هایپرباریک چیست؟
هایپرباریک عبارت است از شیوهای کمکی (مانند مکملهای غذایی در تغذیه) که با قراردهی فرد در معرض اکسیژن پرفشار صورت میگیرد که گاهی هم از آن بهعنوان شیوهی درمانی یاد میشود، چرا که میتواند علاوه بر دارا بودن تاثیرات مطلوب آن بر روی ورزشکاران در درمان چندین بیماری موثر واقع شود. این روش کمک درمانی باید در ابتدای برنامه توانبخشی انجام شود.
این روش بهطور روزانه و به مدت ۶۰الی۹۰ دقیقه انجام میپذیرد. این تکنیک شامل اتاقکهای پرفشاریست (چه به صورت انفرادی که یک فرد در آن اتاقک میخوابد یا چند منظوره که برای توانبخشی گروهی طراحی شدهاند) که اکسیژن خالص را در اختیار ورزشکار قرار میدهد به طوری که میزان اکسیژن دریافتی توسط بدن ۱۰-۱۵برابر بیشتر از سطوح اکسیژن موجود در هموگلوبین و پلاسما به نسبت شرایط عادی میرسد.
شرایط هایپرباریک به شرایطی اطلاق میشود که در آن فشار بیشتر از یک اتمسفر است (پرفشاری، یعنی فشاری معادل 5ATA) و فرد در معرض اکسیژن ۱۰۰٪ خالص قرار میگیرد (به وسیلهی اتاقکها، لولههای هوایی، ماسک و یا غیره).
فواید اکسیژن درمانی چیست؟
شیوهی (HBO) که در میان ورزشکاران بهعنوان متدی برای افزایش سطوح عالی در اجرا شناخته میشود، در اکثر موارد به معنای واقعی کلمهی بهترین روش برای ایجاد اجرایی فوقالعاده محسوب میشود، به طوری که اعمال اکسیژن به فرد به صورت ملایم (اکسیژن درمانی کوتاهمدت) سبب ایجاد تغییرات بزرگی در دریافت میزان اکسیژن توسط ورزشکاران میشود .به این ترتیب این شیوه دارای فواید بسیار متعددی است که به چند نمونه از آنها اشاره میکنیم:
فواید اکسیژن درمانی برای ورزشکاران
۱. افزایش تولید انرژی
همانگونه که میدانیم به دلیل تفاوتهای فردی بین افراد مختلف، اجرای هر ورزشکار محدود به میزان انرژیی است که میتواند تولید کند. این توانایی در بعضی افراد کمتر و در برخی بیشتر است. بدن همواره به اکسیژن برای تولید ATP یا آدنوزین تری فسفات نیازمند است و از طرفی اگر اکسیژن نباشد ATPای هم ساخته نمیشود. اکسیژن درمانی یا اعمال اکسیژن پرفشار سبب افزایش در ساخت ATP میشود که مولکول رایج انرژی در میان بافتهاست. در نتیجه سبب افزایش و بهبود عملکرد ورزشکار در میادین ورزشی میشود.
۲. تسریع و بهبود ریکاوری بدن
اکسیژن درمانی سبب تسریع ریکاوری در بین افراد میشود. همانگونه که میدانید در انتهای رقابت ورزشی یا تمرینات ورزشی، فرد ورزشکار به سختی میتواند رقابت را ادامه دهد و عملکرد ناکارآمدی را به نسبت ابتدای ورزش به نمایش میگذارد. وقوع خستگی به علت تجمع اسید لاکتیک، شروع درد در عضلات و تنگی نفس است. ایجاد تمام این علائم ناشی از کاهش اکسیژن دریافتی و در نتیجه کمبود آن در بدن است. بنابراین با در معرض قرار دادن فرد در برابر اکسیژن با فشار بیشتر، خستگی در کوتاه مدت رفع شده و ریکاوری سرعت مییابد.
۳. توانبخشی
همان گونه که قبلا اشاره کردیم، این روش در توانبخشی کاربرد دارد. در اثر هرگونه آسیب و یا صدمات جدی که به فرد ورزشکار وارد شود، بیماری یا انواع اختلالاتی که سلامتی ورزشکاران را به خطر میاندازد و به دنبال آن منجر به اختلال در عملکرد آنها میشود، ممکن است ورزشکاران از دنیای ورزش حرفهای کنار روند و این برای یک ورزشکاری که در اوج بوده است، اصلا خوب نیست.
جدا از این مورد، امکان دارد تا دوباره فرد از همان ناحیهی آسیب دیدهی قبلی، صدمه ببیند و یا سلامتی وی تهدید شود. در برخی ورزشکاران که پیش از بهبود کامل دوباره به رقابتها بازمیگردند، این میتواند هزینهی بالایی برای آنها داشته باشد. اکسیژن درمانی سرعت ترمیم بافتهای سراسر بدن را با تسریع رشد عروق اطراف این بافتها افزایش میدهد. همچنین خاصیت ارتجاعی گلبولهای قرمز را افزایش میدهد که این خود سبب افزایش توانایی آنها در نفوذ به عروق خونی و ارسال تعداد بیشتری از آنها با یک مرتبه گردش خون به بافتها میشود.
به بیان دیگر اکسیژن درمانی ظرفیت بدن را در ترمیم بافتهای خود افزایش میدهد و روند بازتوانی را تسریع میکند. برای مثال در آسیب پیچ خوردگی مچ پابهجای بهبودی در هشت روز، در چهار روز بهبود حاصل میشود، یا در هنگام ایجاد عارضهی کبودی، ترمیم و رفع آن به جای ۳هفته، در عرض یک هفته صورت میپذیرد. به این ترتیب ورزشکاران دوران توانبخشی کوتاهی دارند و سریعتر به عرصهی رقابتهای ورزشی بازمیگردند.
۴. افزایش تمرکز و قدرت تصمیم گیری
از طرفی امکان دارد که عملکرد ورزشکاران در اثر کمخوابی یا بیخوابی مختل شود، که علت این بیخوابی میتواند آمادگی برای رقابت و یا تمرین بیش از حد در دوران آمادهسازی باشد. همچنین امکان دارد تمرکز تضعیف و همچنین سبب اختلال در تصمیمگیری در لحظات حساس و سرنوشتساز شود و در نتیجه عملکرد ورزشکار را مختل کند. ۲۰ الی۳۰درصد اکسیژن توسط مغز مصرف میشود که این مقدار نسبت به اندازهی مغز و کل بدن و میزان مصرف اکسیژن توسط هر بافت مقدار نسبتا بالایی است. با اکسیژن درمانی میتوان قوهی تفکر، تمرکز، تصمیمگیری را ارتقاء داد. میتوان عملکرد ورزشکاران را در بهترین حالت بهینه ساخت.
۵. افزایش احساس قدرت
اکسیژن به میزان بسیار بالا سبب نشاط، تازگی ،تسریع عملکرد ورزشکاران بخصوص در ورزشکاران میانسال میشود. همچنین احساس قدرت را در این افراد بیشتر میکند. که باید با این جمله به قدرت معجزهآسای اکسیژن پی برد.
۶. کاهش روند پیری
جلوگیری از پیری سلولهای بدن انسان که در نهایت منجر به کاهش روند پیری فرد میشود. در ورزشکاران حرفهای این مسئله بسیار اهمیت دارد چرا که دیرتر از میادین ورزشی کناره میگیرند. جوانسازی دوباره سلولها سبب دوام بیشتر آنها در نتیجه افزایش فعالیتشان در بافتهای بدن و کارکرد کارآمدتر دستگاههای بدن و در کل منجر به کاهش روند فرسودگی در فرد میشود.
شیوهی هایپرباریک چگونه عمل میکند؟
این شیوه یک تکنیک کاملا بیخطر و غیر تهاجمی است که در یک محیط آرامشبخش توسط دستگاهها و تجهیزات پیشرفته انجام میشود که تحت چنین شرایطی اکسیژن خالص را در فشار بیشتر از یک اتمسفر دریافت میکنید. ممکن است از شما سوالاتی در مورد داشتن بیماری یا عدم بیماری، داشتن علائم تنگی نفس یا بیماریهایی مانندآسم، آنفولانزا یا سرماخوردگی سطحی بپرسند. عوارض جانبی چندانی بر روی بدن فرد ندارد. اما برای اینکه اطمینان حاصل شود، پروسهی اکسیژن درمانی را از فشارهای پایینتر شروع میکنند (فشار۱.۶الی ۲و۳ بیشتر از سطح دریا).
ورزشکاران لیگهای حرفهای بزرگ از شیوهی اکسیژن درمانی استفاده میکنند
ورزشکاران حرفهای بدون شک از این شیوهی درمانی برای افزایش میزان استقامت، برای اینکه بتوانند زمان دورهی ریکاوری خود را کاهش دهند و خستگی ناشی از رقابتهای ورزشی و تمرینات را سریعتر از بدنشان دور کنند، و همچنین ارتقاء عملکرد خود برای رسیدن به اجرایی فوقالعاده و نقطهی اوجشان استفاده میکنند. برای نمونه وین رونی فوتبالیست انگلیسی، بازیکن اسبق منچستر یونایتد برای درمان و تسریع دورهی توانبخشی پای آسیبدیدهی خود در اثر شکستگی از اکسیژن درمانی استفاده کرد تا بتواند در مسابقات جام جهانی شرکت کند.
یا انجام جلسات اکسیژن درمانی یک روند عادی در تمرینات بازیکنان NFL(لیگ فوتبال آمریکایی) مانند استیو ودرفورد به منظور کمک به بهبود شرایط جسمانی و تسریع روند ترمیم آسیبهای ایجاد شده در این ورزشکاران در طول بازیهاست.
بنابراین اگر شما جز ورزشکاران حرفهای، استقامتی هستید، یا به تناسباندامتان اهمیت میدهید، حتی اگر مربی یا از طرفداران ورزشی باشید که به دنبال روشی برای افزایش عملکرد ورزشی یا بهبود عملکرد کلی بدنتان و یا اطرافیانتان باشید، اکسیژن درمانی برایتان کارساز است، فقط باید بفهمید که به چه شکلی این شیوه درمانی میتواند به شما کمک کند.